Ένα ιδιαίτερα συχνό πρόβλημα, το οποίο μπορεί να είναι αρκετά επώδυνο για το ασθενή, είναι η λιθίαση του ουροποιητικού συστήματος. Οι πέτρες σχηματίζονται μέσα στο παρέγχυμα των νεφρών, όταν τα άλατα που υπάρχουν μέσα στα ούρα δεν μπορούν να διαλυθούν και συσσωρεύονται το ένα πάνω στο άλλο. Στη συνέχεια, μπορεί να παραμένουν μέσα στο νεφρό και απλά να μεγαλώνει το μέγεθός τους ή να “μεταναστεύσουν” μέσα στο αποχετευτικό σύστημα του ουροποιητικού (πύελος νεφρού, ουρητήρας, ουροδόχος κύστη, ουρήθρα).

Λιθίαση Ουροποιητικού: Είδη λίθων

Ανάλογα με τη χημική σύσταση, διακρίνουμε τα ακόλουθα είδη λίθων:

• Ασβεστίου: είναι οι πιο συχνοί. Εμφανίζονται σε μεγαλύτερη συχνότητα σε άντρες ηλικίας 20-30 ετών. Το ασβέστιο ενώνεται με άλλες ουσίες, όπως τα οξαλικά και ο φωσφόρος, και σχηματίζει τελικά την πέτρα.
• Κυστίνης: σχηματίζονται σε άτομα που πάσχουν από κυστινουρία. Αυτή είναι μία κληρονομική νόσος, που προσβάλλει και τα δύο φύλα.
• Στρουβίτη: σχηματίζονται συνήθως σε γυναίκες που πάσχουν από λοίμωξη του ουροποιητικού συστήματος. Οι λίθοι αυτοί μπορεί να γίνουν πολύ μεγάλοι σε μέγεθος.
• Ουρικού οξέως: είναι πιο συχνοί στους άντρες παρά στις γυναίκες. Ο κίνδυνος εμφάνισής τους αυξάνει σε ασθενείς που υποβάλλονται σε χημειοθεραπεία.

Πιο σπάνιες μορφές λίθων σχηματίζονται σε ασθενείς που παίρνουν φάρμακα, όπως ακυκλοβίρη, ινδιναβίρη και τριαμτερένη.

Λιθίαση Ουροποιητικού: Παράγοντες κινδύνου

Οι παράγοντες κινδύνου ανάπτυξης λίθων στο ουροποιητικό σύστημα διακρίνονται σε δύο κατηγορίες: τους ενδογενείς, δηλαδή ιδιοσυγκρασιακούς, και εξωγενείς, οι οποίοι επηρεάζονται από το περιβάλλον. Αναλυτικότερα, οι ενδογενείς παράγοντες περιλαμβάνουν τα παρακάτω:

• Ηλικία: Οι λίθοι εμφανίζονται συχνότερα στις ηλικίες μεταξύ 20 και 50 ετών.
• Φύλο: Οι άντρες εμφανίζουν λιθίαση 3 φορές συχνότερα από τις γυναίκες.
• Οικογενειακό ιστορικό: Περίπου το 25% των ασθενών με λιθίαση αναφέρουν ότι υπάρχει και άλλο άτομο στην οικογένειά τους με το ίδιο πρόβλημα.

Στους εξωγενείς παράγοντες ανήκουν τα κάτωθι:

• Κλιματικές συνθήκες: Άνθρωποι που κατοικούν σε θερμά κλίματα έχουν αυξημένες πιθανότητες να αναπτύξουν λίθους.
• Διατροφή: Η κατανάλωση αυξημένης ποσότητας ζωικού λευκώματος και ζωικού λίπους προδιαθέτει στη δημιουργία λίθων, καθώς και η αυξημένη κατανάλωση αλατιού. Σε αντίθεση με ό,τι πιστεύει ο περισσότερος κόσμος, η αυξημένη κατανάλωση ασβεστίου με τις τροφές προδιαθέτει στη δημιουργία λίθων.
• Παχυσαρκία: Το αυξημένο σωματικό βάρος προδιαθέτει στον σχηματισμό λίθων.
• Πρόσληψη υγρών: Η κατανάλωση μικρής ποσότητας υγρών, ιδιαίτερα αν είναι λιγότερη από 1,5 λίτρο ημερησίως, αυξάνει την πιθανότητα σχηματισμού λίθων. Ακόμη, η σκληρότητα του νερού της περιοχής σχετίζεται με αυξημένα ποσοστά λίθων.
• Επάγγελμα: Άνθρωποι που δουλεύουν σε επαγγέλματα πνευματικής και καθιστικής εργασίας έχουν μεγαλύτερα ποσοστά εμφάνισης λίθων σε σχέση με άλλα άτομα.
• Φαρμακευτική αγωγή: Συγκεκριμένα αντιϋπερτασικά φάρμακα, η λήψη αντιόξινων φαρμάκων, καθώς και θεραπείες σε ανοσοκατεσταλμένους ασθενείς προδιαθέτουν στη δημιουργία λίθων.

Ποια συμπτώματα εμφανίζει η λιθίαση ουροποιητικού;

Οι άνθρωποι συχνά συσχετίζουν τους λίθους του νεφρού με πόνο. Τα συμπτώματα, ωστόσο, μπορεί να κυμαίνονται από ισχυρό πόνο μέχρι πλήρη απουσία του, ανάλογα με τα χαρακτηριστικά του λίθου. Αυτά περιλαμβάνουν το μέγεθος, το σχήμα και την τοποθεσία. Τα συμπτώματα εμφανίζονται όταν κάποιος λίθος βρεθεί μέσα στον ουρητήρα, με αποτέλεσμα να εμποδίζει τη ροή των ούρων από τους νεφρούς. Το συνηθέστερο σύμπτωμα είναι ο κολικός του νεφρού, ο οποίος είναι ένας έντονος πόνος στην περιοχή των νεφρών. Αυτός μπορεί να αντανακλά στην κοιλιά, στην κύστη ή στα έξω γεννητικά όργανα. Ο πόνος, συνήθως, εμφανίζεται ξαφνικά, δεν ανακουφίζεται με την αλλαγή θέσης και συνοδεύεται από ναυτία ή και έμετο. Υπάρχει συνήθως, αιματουρία, που είναι μικροσκοπική και ανακαλύπτεται στη γενική ούρων. Σπάνια, η αιματουρία είναι μακροσκοπική και φαίνεται κατά την ούρηση.

Μερικές φορές, που συνυπάρχει ουρολοίμωξη, η λιθίαση μπορεί να παρουσιαστεί με συμπτώματα, όπως ρίγος, πυρετός, κόπωση, δυσουρικά ενοχλήματα και πόνος στην οσφύ. Δεν είναι σπάνιο μία λιθίαση να διαγιγνώσκεται τυχαία σε έναν απεικονιστικό έλεγχο που γίνεται για άλλο λόγο.

Λιθίαση Ουροποιητικού: Διάγνωση

Το ιστορικό και η κλινική εικόνα είναι συνήθως αρκετά για να θέσουμε τη διάγνωση της λιθίασης. Ο απεικονιστικός έλεγχος με ένα απλό υπερηχογράφημα ή μια ακτινογραφία θα μας βοηθήσει στην εντόπιση του λίθου. Η διαγνωστική ακρίβειά τους, ωστόσο, δεν είναι μεγάλη και πολλές φορές θα καταλήξουμε στην αξονική τομογραφία χωρίς σκιαγραφικό μέσο ή στην αξονική πυελογραφία.

Εργαστηριακός έλεγχος

Οι εργαστηριακές εξετάσεις για τη διάγνωση της ύπαρξης λίθων στους νεφρούς περιλαμβάνει τους παρακάτω ελέγχους:

• Γενική ανάλυση ούρων: Συνήθως, υπάρχουν ερυθρά αιμοσφαίρια στα ούρα και μερικές φορές και στοιχεία ουρολοίμωξης.
• Βιοχημική ανάλυση αίματος: Μέτρηση της ουρίας και κρεατινίνης, του ουρικού οξέος και του ασβεστίου του ορού.
• Παραθορμόνη: Είναι ορμόνη που εκκρίνεται από τους παραθυρεοειδείς αδένες και ελέγχεται σε περιπτώσεις αυξημένου ασβεστίου, καθώς μπορεί να υπάρχει υπερλειτουργία των αδένων ως αίτιο της δημιουργίας λίθων.
• Συλλογή ούρων 24ώρου: Σκοπός είναι να καθοριστεί η μεταβολική εικόνα του ασθενή για την πιθανή ανεύρεση κάποιας μεταβολικής ανωμαλίας υπεύθυνης για την παραγωγή λίθων του ουροποιητικού.
• Ανάλυση του λίθου: Γίνεται εφόσον βρεθεί ή αφαιρεθεί ο λίθος σε εξειδικευμένα εργαστήρια, για να ανευρεθεί το είδος του λίθου και να ληφθούν τα κατάλληλα μέτρα για μείωση των πιθανοτήτων υποτροπής και επανεμφάνισης λιθίασης.

Αντιμετώπιση του κολικού

Χρειάζεται ισχυρή αναλγησία, ώστε να ανακουφιστεί ο ασθενής από τον πόνο. Ενέσιμα αντιφλεγμονώδη ή οπιοειδή αναλγητικά είναι τα φάρμακα εκλογής. Στη συνέχεια, συνεχίζεται η αγωγή με αντίστοιχα χάπια για 3-4 ημέρες, ενώ ο ασθενής ενθαρρύνεται να καταναλώνει μεγάλες ποσότητες νερού. Αυτές είναι περίπου 3-4lt το 24ωρο, εκτός από τη φάση του πόνου. Μπορεί να χρειαστεί να προσθέσουμε και ένα αδρενεργικό αναστολέα (φάρμακο για την υπερπλασία του προστάτη), καθώς μελέτες δείχνουν ότι αυξάνει γύρω στο 15% το ποσοστό αυτόματης αποβολής του λίθου από τον ουρητήρα.

Σε ένα πολύ μικρό ποσοστό ασθενών θα χρειαστεί άμεση παρέμβαση, όταν:

• Δεν υφίεται ο πόνος με τη φαρμακευτική αγωγή
• Η απόφραξη βάζει σε κίνδυνο τη νεφρική λειτουργία
• Συνυπάρχει ουρολοίμωξη με πυρετό.

Σε αυτές τις περιπτώσεις μπορεί να χρειαστεί να τοποθετηθεί ένας αυτοσυγκρατούμενος ουρητηρικός καθετήρας (pig-tail). Μέσω της ουρήθρας με ειδικά εργαλεία, ο ιατρός φτάνει στην ουροδόχο κύστη, βρίσκει το στόμιο του ουρητήρα και μέσω αυτού προωθεί τον καθετήρα μέχρι το νεφρό. Σε περιπτώσεις όπου αυτό δεν είναι εφικτό, ο καθετήρας τοποθετείται μέσω του δέρματος (διαδερμική νεφροστομία). Αν οι συνθήκες το επιτρέπουν, μπορεί να γίνει στον ίδιο χρόνο και η αφαίρεση του λίθου.

Λιθίαση Ουροποιητικού: Αντιμετώπιση

Η απόφαση για το είδος της θεραπείας  εξαρτάται κυρίως από το μέγεθος του λίθου και, κατά δεύτερο λόγο, από την εντόπισή του. Σε ποσοστό 85% περίπου οι λίθοι διαμέτρου μικρότερης των 5 χιλ. αποβάλλονται, συνήθως, αυτόματα. Οι πιθανότητες να περάσουν και να αποβληθούν αυτόματα οι λίθοι αυξάνονται όσο πιο χαμηλά βρίσκονται (δηλαδή όσο είναι πιο κοντά προς την κύστη). Σε περίπτωση μη αυτόματης αποβολής του λίθου, το χρονικό όριο των 4 εβδομάδων θεωρείται ένας λογικός χρόνος αναμονής. Σημαντική προϋπόθεση αυτού είναι ότι ο νεφρός δεν κινδυνεύει κατά το διάστημα αυτό.

Η θεραπεία της ουρολιθίασης, αναλόγως με την περίπτωση και με το είδος του λίθου, περιλαμβάνει κάποιες από τις κάτωθι διαδικασίες.

Εξωσωματική λιθοτριψία (ESWL)

Εμφανίστηκε το 1980 και έφερε αληθινή επανάσταση στην αντιμετώπιση της λιθίασης. Χρησιμοποιούνται κρουστικά κύματα που σπάνε τον λίθο σε μικρότερα κομμάτια, τόσο μικρά ώστε να μπορούν να περάσουν από το νεφρό αρχικά στον ουρητήρα, στη συνέχεια στην κύστη και τέλος να αποβληθούν. Είναι μια διαδικασία που κρατά περίπου 1 ώρα και ο ασθενής πάει σπίτι του αμέσως μετά το τέλος της θεραπείας. Με τη μέθοδο αυτή αντιμετωπίζονται οι περισσότερες πέτρες του νεφρού και του αρχικού τμήματος του ουρητήρα, χωρίς ο ασθενής να υποβληθεί σε κάποιου είδους επέμβαση.  Μπορεί όμως να χρειαστούν περισσότερες από μία συνεδρίες λιθοτριψίας για να σπάσει πλήρως και να αποβληθεί μια πέτρα. Και πάντα υπάρχει η πιθανότητα κολικού, καθώς κατεβαίνουν τα “θραύσματα”.

Ενδοσωματική λιθοτριψία

Έχει ένδειξη σε λίθους του νεφρού και του ουρητήρα. Είναι μέθοδος κατά την οποία ένα μακρύ και λεπτό όργανο, το ουρητηροσκόπιο, προωθείται υπό άμεση όραση διαμέσου της ουρήθρας και της κύστης στον ουρητήρα, μέχρι το σημείο που βρίσκεται ο λίθος. Μέσα από το όργανο αυτό εισάγεται ένας λιθοτρίπτης (laser, υπέρηχος, βαλλιστικός), που θρυμματίζει τον λίθο, αλλά και ειδικές λαβίδες που τον συλλαμβάνουν και τον αφαιρούν. Σε περίπτωση που ο λίθος βρίσκεται στο νεφρό τότε εισάγουμε το εύκαμπτο ουρητηροσκόπιο δια μέσω του οποίου πραγματοποιούμε την ίδια διαδικασία χρησιμοποιώντας το laser ως λιθοτρίπτη. Το ποσοστό επιτυχίας είναι 95%-98%, το ποσοστό επιπλοκών <1% και ο προβλεπόμενος χρόνος νοσηλείας 5-24 ώρες.

Διαδερμική λιθοτριψία

Έχει ένδειξη κυρίως σε λίθους νεφρού μεγαλύτερους από 2.5 εκ., κοραλλιογενείς, σκληρής σύστασης, που είναι ιδιαίτερα ανθεκτικοί στην εξωσωματική λιθοτριψία, καθώς και σε ασθενείς με δυσμορφία του σκελετού τους ή μεγάλη παχυσαρκία.  Στη διαδερμική λιθοτριψία δημιουργείται ένα λεπτό τούνελ από την οσφυϊκή χώρα έως το εσωτερικό του νεφρού, διαμέσου του οποίου αφαιρούνται οι λίθοι, αφού πρώτα θρυμματιστούν με το laser ή άλλες πηγές ενέργειας. Το ποσοστό επιτυχίας είναι 95%-98%, το ποσοστό επιπλοκών <2% και ο προβλεπόμενος χρόνος νοσηλείας  2-3 ημέρες.

Σημαντικό είναι να αναφερθεί ότι η ανοικτή χειρουργική επέμβαση δεν έχει θέση σήμερα στην αντιμετώπιση της λιθίασης του ουροποιητικού, πλην ελαχίστων εξαιρέσεων.

Η σύγχρονη αντιμετώπιση της λιθίασης του ουροποιητικού συστήματος μας επέτρεψε να περάσουμε από τις μεγάλες χειρουργικές τομές και τη μεγάλη νοσηρότητα των προηγούμενων δεκαετιών στην αναίμακτη αντιμετώπιση χωρίς τομές, με μικρή νοσηρότητα και νοσηλεία ολίγων ωρών. Απαιτείται, ωστόσο, μοντέρνος εξοπλισμός και ειδικά εκπαιδευμένο προσωπικό.

Ο Χειρουργός Ουρολόγος – Ανδρολόγος Δρ. Ιωάννης Γαλανάκης διαθέτει εκτεταμένη εξειδίκευση στη Ρομποτική και Λαπαροσκοπική Ουρολογία στην Ιταλία υπό την διεύθυνση του Pr. Guglielmo Breda, του πρωτοπόρου στη λαπαροσκοπική νεφρεκτομή στην Ευρώπη. Μετεκπαιδεύτηκε στο Ηνωμένο Βασίλειο στη Λαπαροσκοπική Ουρολογία, Ενδοουρολογία & Ανδρολογία στη μεγαλύτερη Ουρολογική Κλινική της Μ. Βρετανίας. Διατελεί Αν. Διευθυντής στο Ναυτικό Νοσοκομείο Αθηνών, καθώς και Διευθυντής στο Ιατρικό Κέντρο Ψυχικού. Εάν έχετε ερωτήσεις σχετικά με τη λιθίαση του ουροποιητικού, μπορείτε να επικοινωνήσετε μαζί του.